پایان نامه تشبیه در دیوان عمعق بخارایی

تعریف مسأله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق :

عمعق بخارایی از شاعران سبک خراسانی است که 55 درصد از بیت های اشعار او خالی از تشبیه اند و بقیه بیت ها هر کم به طور میانگین 75/1 تشبیه دارند. این توزیع نابرابر و تراکم تشبیهات در 45 درصد ابیات به دلیل دلبستگی عمعق به زمینه های روایی است.از 657 تشبیه موجود در دیوان عمعق، 462 تشبیه (38/64 درصد) از نوع حسی به حسی، 102 مورد (53/15 درصد) حسی به عقلی، 63 مورد (59/9 درصد) تشبیه عقلی به حسی، 21 مورد (19/3 درصد) وهمی و 9 مورد (37/1 درصد) عقلی به عقلی است. با وجود آنکه غلبه با تشبیهات حسی است اما سیر صعودی تشبیهات عقلی در اشعار او بسیار چشمگیر است.ضمناً مشبه به 545 مورد از تشبیهات او حسی است. مشبه به، پایه ای ترین عنصر در فرآیند تصویرگری شعر است زیرا هم در تشبیه و هم در استعاره، طرز نگرش شاعر به موضوع را مینماید، اگر تغییری در دیدگاه و ایدئولوژی جامعه و به تبع آن شاعر ایجاد شود در مشبه به و وجه شبه نمود می یابد و موجب تغییر آن میشود.در بیشتر تشبیهات عمعق ادات تشبیه و وجه شبه ذکر شده اند. از میان ادات بسامد «چو» و ترکیبات آن بالاست. چون وجه شبه ارتباط میان دو طرف تشبیه و هنر شاعر در کشف این ارتباط را نشان می دهد. عمعق جهت تاکید بر عرصه شبه و برجسته کردن آن و جلوگیری از احتمال گمراهی شنونده در یافتن ارتباط میان «مشبه» و «مشبه به» کوشش وافری در ذکر وجه شبه دارد.تشبیه مرکب و جمع در دیوان عمعق نسبت به همعصران خیلی زیاد است.در بخش استعاره، از میان انواع استعاره علاقه عمعق به همچنین استعاره مصرحه مجرد بیشتر است.همچنین استعاره مکنیه را بیشتر به صورت اضافه می آورد.اسناد مجازی پس از تشبیه و استعاره، از ابزارهای مهم شاعری عمعق هست و موجب تحرک و پویایی شعر او شده است.از میان انواع کنایه، بسامد کنایه بیشتر است.عمعق به انواع مجاز مرسل نیز توجه دارد ولی این توجه به گونه ای نیست که موجب تشخیص و برجستگی این آرایه در شعر وی گردد.عمعق عناصر صور خیال خود را بیشتر از میان عناصر دینی و اشرافی بر می گزیند از این رو،ز نوعی تقدس و تجمل و اشرافیت را در تصاویر شعر او می بینیم.اگر هر قصیده را شامل دو بخش تغزلی و مدحی بدانیم، میان عناصر محور عمودی هر بخش با تصاویر شعری آن بخش تناسب و هماهنگی کاملی وجود دارد. عمعق از علوم متداول عصر خود آگاه بود. قصاید او مشحون  به انواع صنایع است و این دلیل واضحی بر اطلاع کامل او از علوم و فنون ادبی است. او بر احوال اجرام سماوی هم اطلاع داشت. همچنین از مفردات  قرآنی فراوان و ترکیبات عربی موجود در کلام او معلوم می شود که از ادبیات عرب با اطلاع بوده است. علاوه بر این، از اشعار او نشانه های اطلاع وی از فلسفه و علوم نیز به دست می آید. (صفا، 1314، ص 410)عمعق در تشبیه دستی توانا دارد و اهمیت او از آن جهت است که در این امر جانب حس را بیشتر می گیرد. تشبیهات وی از حیث عقلی یا حسی بودن طرفین، گاه مختلف است و اغلب حسی ولی مبتنی بر وهم و به عبارت دیگر تشبیه خیالی است. او در تشبیه، بسیار دقیق است و در تشبیهات  وی لطف و قدرت و دقت فکری بسیار مشاهده می شود. دیوان او مشتمل بر قصاید و رباعیات و بعضی قطعات است؛ ولی از مجموع هفت هزار بیت که به او نسبت داده اند تنها 614 بیت باقی مانده است. (صفا، 1372، ج 2، ص 39). لغات مهجور نیز در دیوان عمعق کم نیست؛ واژه هایی مثل کمرا، دروا، مارا، فاوا، کاشه (عمعق، ص 195). برهون، بورک، کسک (همان، ص 198) سیان (همان، ص 199) زنده، کت، کاسانه (همان، ص 201) و ... .