پایان نامه مروری بر پژوهش های انجام شده در مورد بیماریهای زیتون در ایران در 90 صفحه ورد قابل ویرایش 

چكیده

عوامل بیماری زای قارچی و باكتریایی از مهمترین عوامل كاهش تولید زیتون در دنیا محسوب می گردد. با توجه به اهمیت این محصول، در راستای اجرای برنامه های توسعة كشت زیتون، مطالعات و تحقیقات همه جانبه‌ای در استان های كشور انجام شده است.

باغات زیتون كشور و نیز باغات مادری زیتون درشهرستان طارم علیا واقع در استان زنجان كه كانون تولید قلمه و نهال زیتون در كشور است، از لحاظ عوامل بیماری زایی و تعیین پراكنش هر یك از بیماری ها بررسی شده اند.

باغات مورد بررسی به طور تصادفی انتخاب شده و پس از بررسی درختان موجود در هر باغ، از علائم مشكوك و آلوده به بیماری نمونه برداری و به منظور جداسازی عوامل بیماریزا به آزمایشگاه منتقل شده اند. به روش های معمول آزمایشگاهی و روش های توصیه شده برای هر عامل نسبت به جداسازی ، خالص سازی و اثبات بیماری زایی عوامل قارچی اقدام گردیده و نمونه های مشكوك به عوامل باكتریایی و ویروسی در مؤسسات تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی مورد بررسی قرار گرفته اند. در هر باغ و كل منطقه براساس تعداد درختان بازدید شده و بیمار و تعداد باغات بررسی شده، میزان آلودگی و پراكنش آن ها برآورد گردیده است.

مهمترین عوامل پوسیدگی ریشه و خشكیدگی قلمه ها در ایران عبارتند از
 Fusarium solani Pythium ultimum, Rhizoctonia solani,. در نهال های یك ساله موجود در گلدان ها علاوه بر قارچ های مزبور Macrophomina phaseolina, Verticillium dahliae و به ندرت گونه های Phytophthora مشاهده گردیده كه باعث خشكیدگی نهال ها می شدند.

در باغات جدیدالاحداث نیز همه قارچ های فوق الذكر از ریشه و طوقه نهال های جوان بیمار جداسازی گردیده است كه با توجه به اینكه در باغات جدید الاحداث در اراضی بایر احداث می گردند و تقریباً عاری از عوامل مزبور می باشند، به احتمال زیاد این عوامل توسط نهال های آلوده به باغات جدید منتقل شده اند. درباغات كهنسال قارچ های Armillaria mellea, Roselinia necatrix از ریشه درختان در حال زوال جداسازی گردید.

در باغات مسن قارچ‌های بیماری‌زای هوازاد نیز مورد شناسایی قرار گرفتند كه مهمترین آن ها عبارت بودند از Spilocea oleaginum عامل بیماری لكه طاوسی، Hormiscium oleae عامل خشكیدگی نوك سرشاخه ها و گونه های Alternaria  عوامل لكه برگی.

در سال 78 برای كنترل عوامل بیماری زای عامل خشكیدگی قلمه ها و نهال ها اقدام به ضدعفونی خاك مورد استفاده نهالستان ها با متیل بروماید گردید. نتیجة این عمل در كاهش عوامل مزبور بالاخص Verticillium dahliae بسیار رضایتبخش بود.

مقدمه

درخت زیتون با نام علمی Olea europea گیاهی است همیشه سبز و بومی نواحی گرمسیر كه در صورت وجود 300 میلی متر بارندگی سالیانه كشت دیم آن نیز امكان پذیر می‌باشد. براساس محاسبات به عمل آمده در سازمان جهاد كشاورزی زنجان امكان توسعه كشت زیتون تا سطح 20 هزار هكتار قابل دستیابی بوده و می تواند سالیانه حدود 16000 تن روغن زیتون در منطقه تولید نماید كه با محاسبات قیمت روغن زیتون در بازارهای جهانی ( هر تن معادل 800 دلار) ارزش اقتصادی آن سالانه 8/12 میلیون دلار می‌باشد كه می‌تواند تحول عظیمی از نظر اقتصادی و اجتماعی ایجاد نماید.

زیتون در ایران در نواحی طارم، گرگان، مازندران، گیلان، خوزستان، فارس، خوربیانك، رامیان، كوهستان‌های دالاهو، لرستان، كهكیلویه و بویراحمد، چهار محال و بختیاری، كرمان، قزوین، كردستان و گرمسار كشت می گردد.

در جهان به دلیل اهمیت زیتون و فرآورده های آن درصنایع مختلف، تحقیقات زیادی دربارة كشت و پرورش، آفات و بیماری های گیاهی و ارقام مختلف آن و روش های كنترل آفات و بیماری های این درخت در دنیا صورت گرفته است. در تحقیقات گیاهپزشكی، عوامل بیماری زای متعددی از روی درختان زیتون جدا و گزارش شده است و اهمیت هر یك از آن ها از نظر كمی و كیفی روی محصول مورد توجه قرار گرفته است.

لكه برگی ها، بیماری‌های آوندی، بیماری های ریشه و طوقه و رشد قارچ‌های بیماری زا روی میوه زیتون كه در انبار باعث افزایش اسیدیته روغن می‌شود از جمله عوامل مهمی است كه موجب خسارت در تولید این محصول می گردد.

مهمترین بیماری های درخت زیتون، پژمردگی ورتیسیلیومی، لكه چشم طاووسی، مومی شدن میوه، كپك دوده ای و ماكروفوما، تعیین و تشخیص شده است.

بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی در تمامی كشورهای شمالی مدیترانه، سوریه و كالیفرنیا وجود دارد كه باعث كم شدن عملكرد، خشك شدن شاخه های جوان وخشكیدن كامل درخت می‌شود.

این بیماری را در جنوب سوریه عمده مشكلات پرورش درختان زیتون عنوان می‌نمایند و بررسی های انجام شده در باغات 10-5 ساله نشان می دهد كه آلودگی به این بیماری تا 29/49 درصد باغات وجود داشته و در جایی كه در سال های قبل از احداث باغ سبزیجات مانند گوجه فرنگی كشت می شده است این بیماری شیوع بیشتری داشته است.

بیماری های مهم درختان زیتون دركشورهای مدیترانه ای عبارتند از گال باكتری با عامل Pseudomonas syringae، لكه چشم طاووسی با عامل (Spiloceae oleagina) با گسترش زیاد و قابل توجه و شدت بالا در كلیه مناطق كشت زیتون، پژمردگی  وریتسیلیومی با عامل Verticillium dahliae  و آنتراكنوز زیتون با عامل Glomerella cingulata با توسعه و گسترش محدود وكم ولی شدت بالا در درختان آلوده و دیگر بیماری میوه با عامل Mycocentrospora cladosprioides و Camarosporium dalmatica و نكروز باعامل Phoma incompta و دیگر بیماری ها كه از قارچ های كم اهمیت می باشند.

در ایتالیا بیماری هایی كه روی اپیدمیولوژی و روش های كنترل آن ها به منظور اجرای یك برنامة تلفیقی در جهت كنترل بیماری و كاهش دفعات مبارزات شیمیایی تحقیقاتی صورت گرفته است، عبارتند از پوسیدگی های ریشه، لكه برگی ها باگال باكتریایی و خسارت نماتدهای گیاهی و خشكیدن درختان.

بیماری كه چشم طاووسی با گستردگی زیاد در مناطق مدیترانه‌ای به عنوان مهمترین عامل كاهش محصول و بیماری گال باكتریایی با آلودگی شدید در یونان گزارش شده است.

در سال 1994 در ایتالیا قارچ Phoma incompta را به عنوان عامل جدید بیماری كه موجب تغییر رنگ آوندهای چوبی، قهوه ای شدن برگ ها و خشكیدگی شاخه‌های جوان می‌شود معرفی نمودند.

علائمی از سكته ، بد شكلی و داسی شدن برگ و زردی از علائم بیماری های ویروسی بر روی درختان زیتون می باشد، ضمن اینكه تلاش برای تشخیص ایزوله های عامل بیماری ناموفق بوده است با عمل پیوند نیز به طور رضایت بخش نتوانسته اند علائم را انتقال دهند. درسال 1976 در ایتالیا یك ایزوله ویروس از درخت زیتون جدا گردید كه هیچ علائمی روی آن نداشته است، این ویروس استرینی از SLRV بوده كه روی درختان گیلاس و زردآلو نیز دیده می‌شود و در قسمت مركزی ایتالیا تنها در یك مورد روی درختان بد شكلی برگ و میوه ایجاد نموده است. بعدها نیز تعدادی ویروس از درختان زیتون جدا شده است كه بدون علائم بوده اند.

در سال 1343، اسكندری از نواحی شمالی ایران ، بیماری لكه طاووسی را جمع آوری و قارچ های Harmiscium olea, Spiloceae نیز توسط ارشاد در سال های 1356 از درختان زیتون گزارش گردید.

براساس طرح های تحقیقاتی و نمونه برداری ها و مطالعات موردی در منطقه طارم و شمال كشور از قسمت های ریشه و برگ زیتون قارچ های Fusarium oxysporum ، Armillariella mellea، Verticillium dahliae، V.alboatrum، Marssonia olivarum ، Phoma sp، Botrytis cinerae ، Nigrospora sp و Spiloceae oleagina جدا گردیده است.

پوسیدگی ریشه ناشی از Fusarium solani در قلمستان ها و Rhizoctonia sp و Pythium sp، Macrophoma phaseolina توسط افشاری آزاد و همكاران در سال 1377 از درختان زیتون گزارش شده است.

جمع بندی و بحث:

آنچه در طی مطالعات و تحقیقات و مشاهدات اخیر در باغات زیتون استان ها بدست آمده است بیانگر این است كه مدیریت صحیح و اصولی در باغات زیتون اعمال نمی گردد و علت عمده شیوع و ایجاد بیماری های گیاهی و افزایش جمعیت آفات همین موضوع است.

آبیاری غرقابی، مصرف بیش از حد كودهای حیوانی نپوسیده در مجاورت طوقه و تنه درختان در باغات قدیمی و كاشت عمیق نهال در باغات جدید، علت اصلی پوسیدگی های ریشه و طوقه درختان به نظر می رسد. عدم هرس درختان و احداث باغات جدید در زمین هایی كه سابقه كشت پنبه و صیفی جات دارند، شیوع و خطر ابتلا به پژمردگی ورتیسلیومی را افزایش می دهند.

با توجه به بررسی های انجام شده، می‎توان نتایج حاصله را به صورت زیر جمعبندی و مورد بررس قرار داد:

1- مهمترین عارضه مشكل ساز در مورد قلمه های در حال ریشه زایی در بستر میست، خشكیدگی قلمه ها قبل و یا بعد از ریشه زایی است. صرفنظر از اینكه قدرت ریشه زایی قلمه های ارقام مختلف زیتون متفاوت می باشد، و عدم ریشه زایی درصدی از قلمه ها طبیعی بوده و علل فیزیولوژیكی دارد، در موارد دیگر ممكن است عوامل بیماری زا، به خصوص قارچ های مولد پوسیدگی ریشه و طوقه باعث خشكیدگی قلمه ها در بستر میست گردد. مهمترین عوامل خشكیدگی قلمه ها در بستر میست طبق بررسی های انجام شده در نهالستان های مختلف كشور نشان داد كه قارچ های ، Rhizoctonia solani, Fusarium solani و بعضی از گونه های Pythium در این امر دخالت دارند. همچنین مشخص گردید كه در میست هائیكه از پرلیت استفاده می‎شود میزان آلودگی به عوامل مزبور بسیار اندك بوده و مشكل عوامل بیماری زا در میست در صورتی مشاهده می گردد كه اولاً قلمه ها قبل از نشاندن در میست با قارچكش های مناسب ضدعفونی نشده باشند و در ثانی به جای پرلیت از ماسة ضدعفونی نشده استفاده گردد. دخالت قارچ های Verticillium dahliae و M. phaseolina یا Phytophthora در پوسیدگی ریشه و طوقه قلمه ها در میست مشاهده نگردید.

2- عارضة خشكیدگی بعد از انتقال قلمه های ریشه دار به گلدان های پلاستیكی نیز مشاهده می گردد. خشكیدگی نهال ها در سالن انتظار و انطباق ممكن است مربوط به بافت خاك یا شوری خاك و آب مورد استفاده باشد و یا در اثر آلودگی خاك گلدان ها به عوامل بیماری زای قارچی به وجود آید. مهمترین عوامل بیماری زای قارچی كه از ریشه و طوقه نهال های یك ساله موجود در گلدان ها جداسازی گردید عبارت بودند از : Fusarium solani ، Rhizoctonia solani، M. phaseolina و به ندرت Phytophthora sp . بررسی های انجام گرفته در مورد منشاء آلودگی نهال های تولیدی به Verticillium dahliae نشان داد كه خاك مورد استفاده برای این منظور كه از مزارع آلوده تهیه می گردد، باعث ابتلا نهال های جوان به این قارچ می‎باشد و بدین دلیل نیز در سال 78 به دلیل ضدعفونی كردن خاك های مورد استفاده توسط میتل بروماید كه از طریق سازمان حفظ نباتات انجام گرفت، ابتلا به این قارچ نیز در استان های كشور به شدت كاهش یافت اما آلودگی به سایر قارچ ها هر چند كه میزان آلودگی بیش از 5 درصد نبود ولی همچنان مثل سال های قبل دیده می شد.

3- عارضه خشكیدگی در نهال ها پس از انتقال آنها به محل اصلی كاشت (باغات جدید الاحداث) نیز دیده می شد. در بررسی های آزمایشگاهی ریشه و طوقه و ساقه نهال های مشكوك قارچ های Fusarium solani ، Rhizoctonia solani، M. phaseolina و Phytophthora از ریشه و طوقه و قارچ F. oxysporum , Verticillium dahliae از ریشه و طوقه و ساقه نهال های آلوده جداسازی گردید. هرناندز و همكاران از اسپانیا، گونیم و همكاران از مصر، بولیلا و محجوب از تونس و جاموس از یونان نیز به عنوان قارچ های مولد پوسیدگی ریشه و پژمردگی آوندی و خشكیدگی نهال ها از F.solani , F.oxysporum , R.solani , M. phaseolina , Phytophthora megasperma و Pythium irregulare نام برده اند. با توجه به اینكه اغلب باغات جدید الاحداث در اراضی بایر ایجاد شده بودند می‎توان نتیجه گرفت كه به احتمال زیاد آلودگی نهال ها در مبدا تولید آنها صورت گرفته و آلودگی ها توسط نهال های آلوده به باغات جدید الاحداث منتقل شده است.

فهرست

عنوان                                                                                                              صفحه

چكیده..................................................................................................................... 1

مقدمه..................................................................................................................... 3

روش تحقیق و بررسی.......................................................................................... 9

بیماریهای مهم درختان زیتون وبررسیهای انجام شده روی آن در چنداستان.... 13

پژمردگی ورتیسلیومی........................................................................................... 13

بیماری لكه طاووسی زیتون.................................................................................. 21

سرخشكیدگی شاخه های جوان............................................................................ 26

بیماری فوماژین یا كپك دوده ای.......................................................................... 27

بیماری مومی شدن میوه....................................................................................... 28

پوسیدگی ریشه و طوقه......................................................................................... 29

ماكروفومای زیتون............................................................................................... 30        

آنتراكنوز زیتون.................................................................................................... 32

پوسیدگی بذر و هسته........................................................................................... 33

بیماری فومای زیتون............................................................................................. 33

بیماری سرخشكیدگی سرشاخه ها........................................................................ 34

بیماری لكه برگی زیتون........................................................................................ 34

خشكیدگی نوك سرشاخه ها................................................................................. 34        

سل زیتون.............................................................................................................. 34

نماتد مولد غدة ریشه............................................................................................. 38

گلسنگ زیتون........................................................................................................ 44

انگل گلدار سس..................................................................................................... 44

سرما و یخبندان..................................................................................................... 45

آفتاب سوختگی...................................................................................................... 46

سایر عوارض جوی............................................................................................... 47

عدم باردهی........................................................................................................... 48

ریزش گل و میوه.................................................................................................. 49        

سال آوری............................................................................................................. 51

سترونی................................................................................................................. 52

خفقان ریشه........................................................................................................... 53

كلروز..................................................................................................................... 54

بررسی های انجام شده در استان های مختلف.................................................... 55

جمع بندی و بحث.................................................................................................. 62

روش های حفاظت................................................................................................. 66

جداول پیوست....................................................................................................... 74