پایان نامه مساجد در ایران

پایان نامه مساجد در ایران

مسجد جمعه و آرامگاه شیخ عبدالصمد

در ورای باغستانهای سرسبز مركز شهر نطنز مناره ای سربفلك كشیده، و گنبدی هرمی شكل در كنار آن توجه هر تازه واردی را به سوی خود معطوف می دارد. این مناره بخشی از مجموعه بسیار نفیس مسجد جمعه و آرامگاه عالم ربانی و عارف روشن ضمیر سده هشتم هجری قمری شیخ نورالدین عبدالصمد اصفهانی نطنزی و سردر خانقاه او می باشد، كه قسمتهایی از آن از دستبرد مصون نمانده و در نتیجه زینت بخش موزه های كشورهای بیگانه گردیده است.

این مجموعه كه شامل شبستان هشت ضلعی گنبددار مسجد (دارای بخشهای گوناگون) – آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد – سردر خانقاه و مناره مرتفعی است به استثنای شبستان گنبددار كه از بناهای دوره دیلمی است، بقیه مربوط به دوره ایلخانیان مغول می باشند كه در فاصله سالهای 704 تا 725 هجری قمری بنا گردیده است.

شمال و جنوب و مغرب این مجموعه را كوچه های باریكی فرا گرفته كه در سمت جنوب وسعت بیشتری پیدا كرده و به صورت میدانی كوچك درآمده است. به گفته دونالد ویلبر «تركیب رنگهای روشن تزئینات خارجی ابنیه در مقابل درخت كهنسالی كه بر آنها سایه افكنده و رنگهای مختلف كوهستان، منظره جالب توجهی بوجود آورده كه شخص را به یاد نقاشیهای مینیاتور ایرانی می اندازد.

همان گونه كه اشاره شد قسمتهایی از این مجموعه مورد دستبرد قرار گرفته است، و از آن جایی كه از وضع نخستین آن اطلاع چندانی در دست نیست نخست دو نوشته را كه مربوط به سالهای 1294 و 1316 هجری قمری و حاوی اطلاعات نسبتاً مهمی در باره این مجموعه است نقل و سپس شرح تفصیلی بناها آورده خواهد شد.

وضع كنونی مسجد

مسجد كنونی از شبستان هشت ضلعی گنبد داری كه مشرف بر صحن است و چهار ایوان اصلی و نمازخانه ها و دهلیزهایی كه اضلاع صحن را به یكدیگر می پیوندد تشكیل گردیده و مصالح بكار رفته در آن آجر و آهك و پوشش گچ می باشد.

مسجد دارای سه ورودی است یكی جنوبی و دو شمالی كه ورودیهای شمالی هم سطح حیاط بوده ولی ورودی جنوبی دالان نسبتاً وسیعی است به طول 82/16 متر كه با دوازده پله وسیع به سطح كوچه جنوبی می رسد و این اختلاف سطح موجب گردیده كه بخش جنوبی مسجد در گودی قرار گیرد.

نقش كاشی های مناره و كتیبه پایه آن

مناره و كاشی كاری های طاقنمای كتیبه دار پایه آن دارای نقوشی به شرح زیر می باشد:

1-مناره دارای نقش لوزی از كاشی معقلی است كه تمام سطح بدنه مناره به استثنای كتیبه های كمربندی و نعلبكی های اول و دوم فرا گرفته است.

2-نعلبكی نخستین دارای نقش مقرنس نیم كاسه و نعلبكی انتهایی كه با فاصله محاط در نعلبكی نخستین است نیز دارای نقش مقرنس است.

3-پشت بغلهای طاق نمای حاوی كتیبه مناره نقش شش و چهار سلی

4-زیر كتیبه صدیق اكرم نقش سوسن

5-حاشیه كمربندی كه زیر نقش سوسن تا بالای كتیبه صدیق اكرم یعنی لبه طاق نمای هلالی را احاطه نموده نقش چهار لنگ گردان.

6-زیركتیبه كمربندی كه به صورت لچكی یا پشت بغل است نقش شش و تكه

7-ذیل لچكی های فوق كه طرح درگاهی را جلوه گر ساخته و دو لوحه كاشی یكی به مضمون امیركبیر جلال الدین عبدالله اعزه اللاه و دیگری بمساعی ... المعظم كمال الدین محمد جزاءالله خیرا در متن آن جاسازی شده نقش شش و طبل.

8-دو ستون كاشی استوانه طرفین كتیبه كمربندی، نقشس هشت و طبل چهار لنگه دار

9-سرستونهای دو ستون فوق الذكر نقش طرح سرمه دان

این ستونها علاوه بر نقش طرح سرمه دان در بخش بالای پخی آن سه كلمه الله و در ذیل پخی در طرفین دو كلمه علی و در وسط كلمه محمد به چشم می خورد.

خانقاه شیخ احمد جام

مجموعه آرامگاهی شیخ احمد جام، مابین مشهد و هرات در نزدیكی مرز ایران قرار دارد و مشتمل بر سردر ورودی، مسجد جامع جدید، مدرسه فیروز شاه، سبز، مسجد گنبد سفید، مسجد كرمانی، مسجد عتیق، خانقاه، ایوان ها، شبستان و حیاط ها است.

با وجود آن كه خانقاه (گنبد خانه) اكنون بخشی از یك مجموعه آرامگاهی به شمار می آید، اما «بررسی در باره نوع مصالح در این قسمت نشان می دهد كه دیوارهای گنبدخانه، با دیوار مجاور شرقی آن و با رواق، هشت و گیر نیست. آثاری از دو ردیف تزئینات آجری كه در بدنه ی غربی – بالاتر از بام رواق – دیده می شود، از پشت كاهگلی كه دیوار جنوبی را پوشانده، قالب رویت است. و نیز دقت در طرح پلان و سال ساخت فضاهای مجموعه ما را بر آن می دارد كه آن را فضایی مستقل بدانیم و در دسته ی A قرار دهیم.

خانقاه شیخ عبدالصمد اصفهانی

شیخ نورالدین عبدالصمد، در سال 699 هـ . ق، «به گواهی كتیبه ی گچبری ذیل مقرنس های سقف خانقاهش» به خاك سپرده شده است.

خانقاه شیخ عبدالصمد در وضعیت كنونی، بخشی از مجموعه ای است كه شامل «یك مسجد چهارایوانه با گنبد هشت ضلعی ... مقبره شیخ0 عبدالصمد اصفهانی، مورخ 707 هـ . ق سردر خانه كه در تاریخ آن احتمالاً 716 الی 717 است و مناره مورخ 725» و ایوان ها و شبستان و انباری و وضوخانه است.

«ویلبر» توضیحات نسبتاً مفصلی در باره ی این مجموعه آورده است. از آنچه آمده معلوم مخی گردد كه خانقاه مورد نظر جدا از خانقاهی است كه بعدها ساخته می شود و اكنون جز سردری از آن باقی نمانده است.

فهرست مطالب

-بررسی كالیدی خانقاه

خانقاه شیخ احمد جام

خانقاه شیخ عبدالصمد اصفهانی

خانقاه چلبی اوغلو

خانقاه تقی داد

خانقاه تاج الدین

خانقاه شاه نعمت ا... ولی

-ویژگی های معماری خانقاه

-خانقاههای خارج شهر

-بخش های خانقاهها

مشخصات ساختمانی زاویه

خانقاههای اولیه

نخستین خانقاه در ناحیه عبادان

روند تحول بنای خانقاه

رباطها و خانقاههای منطقه بغداد

واژه‌ی رباط و كاربرد آن

نخستین رباط

خانقاههای كشور مصر

خانقاههای تركیه

خانقاههای منطقه شام

تصوف در خراسان

خانقاههای منطقه‌ی خراسان

تصوف در فارس

رباطهای شیراز

اردبیل

كانونهای خانقاهی

امور اقتصادی خانقاهها

امور فرهنگی خانقاهها

اعمال خانقاهی

آداب و رسوم خانقاهی

بررسی تفصیلی چند خانقاه

آرامگاه شیخ صفی الدین

مسجد جمعه و خانقاه شیخ عبدالصمد

آرامگاه بایزید بسطامی

خانقاه چلبی اوغلو در سلطانیه

پلانها

نگاره ها